kiedy obchodzi się Boże Narodzenie?

Pamiętacie jeszcze, że niedawno były Święta? Bo pamięta moja waga - i krzyczy przeraźliwie, jak jej mówię, że znowu Boże Narodzenie. Jak? Ano tak, po serbsku.

W Serbii dominuje prawosławie - a prawosławie charakteryzuje się tym, że swoje święta religijne obchodzi według innego kalendarza. W ten oto sposób kiedy my świętowaliśmy, oni pracowali; teraz my wydajemy pomruki niezadowolenia z jutrzejszego dnia, a Serbowie zacierają ręce na myśl o nadchodzących Świętach. Póki jednak dziś jest dziś - czas na Wigilię.

Według serbskich obyczajów, na Wigilię składają się dwie pory dnia: dzienna (Badnji dan) i wieczorna (Badnje veče). Pierwsza część to przygotowania, druga, jak łatwo się domyślić - przyjemności. W poranek wigilijny, jeszcze zanim wstanie słońce, role w domach są jasno podzielone: podczas gdy kobiety przygotowują wieczerzę, mężczyźni udają się do lasu (w wersji miejskiej: na targ. Ale zostańmy jednak przy tradycjach, miłe są). Przy dźwiękach wystrzałów obwieszczających męską przedświąteczną wyprawę, muszą odnaleźć określony gatunek drzewa i odciąć z niego naręcze gałęzi. Serbska tradycja przewiduje cały szereg reguł zdobywania drewna - odrąbuje je gospodarz domu wraz z najstarszym synem. Gałęzie należy odcinać po ukosie, od wschodniej strony; nie wolno ich dotknąć gołymi rękami. Należy mieć na uwadze, żeby roślina się "nie męczyła" - a więc najlepiej odciąć gałąź jednym uderzeniem. Tak przygotowane drewno nazywa się badnjak - jak w nazwie Wigilii, czyli możemy być pewni, że to coś ważnego, a w dodatku symbolicznie związanego z pasterzami z Betlejem, którzy rozpalili ognisko nowonarodzonemu Jezusowi.

Jednak wszystko będzie rozgrywało się wieczorem - a więc do tego czasu przyniesiony badnjak czeka przed domem. Kiedy zbliża się czas wieczerzy, powoli następują kolejne przygotowania: kobiety stroją stół (tradycyjną ozdobą jest kosz wypełniony zbożami i suszonymi owocami) i go zastawiają, a mężczyźni wnoszą badnjak wraz ze słomą, którą posypuje się cały dom. Wieczór wigilijny to czas składania sobie życzeń i czytania modlitw. Ważnym elementem świętowania jest palenie badnjaka - w palenisku, lub - najczęściej w miastach - zbiorowo przed cerkwią. Dopiero po tych obrzędach można zasiąść w rodzinnym gronie do świątecznej kolacji, która - obowiązkowo! - jest postna. Najczęściej podaje się podvarak (bigos, w tym przypadku bezmięsny - kapustę zapieka się w piekarniku), pasulj prebranac (fasola, również z piekarnika) i ryby, jako dodatek pojawiają się sałatki i wino. W niektórych regionach piecze się też česnicę - bożonarodzeniowe ciasto bez drożdży, z miodem i orzechami.

Nadejście poranka, a więc i Bożego Narodzenia (Božić), objawiają cerkiewne dzwony. Jeszcze tylko gospodynie wyrobią ciasto na pogačę i można wyjść na liturgię. Ludzie pozdrawiają się słowami Hristos se rodi (Chrystus się rodzi) i Vaistinu se rodi (Zaprawdę się rodzi), które funkcjonują jak życzenia świąteczne (te uniwersalne to Srećan Božić - Wesołych Świąt Bożego Narodzenia). Po uroczystości do domu trzeba wrócić z przyjacielem rodziny - položajnikiem. To on pierwszy przekracza próg i wypełnia obrzędy, które mają zapewnić rodzinie zdrowie i błogosławieństwo. Dlaczego właśnie on? Položajnik ma być symbolem Trzech Króli, którzy przynieśli do żłóbka dary - jednak zamiast mirry, kadzidła i złota ma symbolizować szczęście, spokój i wspomniane wcześniej Boże łaski. Jednym z rytuałów jest grzebanie paleniska ze słowami:

Koliko varnica toliko srećica

Koliko varnica toliko parica

które oznaczają: Ile iskier, tyle szczęścia / Ile iskier, tyle pieniędzy. Gospodyni na znak wdzięczności powinna obdarować przyjaciela domu prezentem.

Teraz wreszcie pora na obiad! Ale zanim to nastąpi, na stole pojawia się wspomniana już wcześniej pogača. Jest to wypiek, który polewa się winem i dzieli na tyle kawałków, ilu jest domowników. Gdzieś w środku ukryty jest pieniążek, który wkłada się do masy przed pieczeniem - a kto go znajdzie, będzie miał szczęście i pieniądze w nowym roku. Szczęście pojawia się też, rzecz jasna, w bożonarodzeniowych życzeniach, a po nich stół zapełnia się wspaniałościami. Co ważniejsze - mięsnymi wspaniałościami, w tym pečenicą przygotowywaną przed Świętami. Przyjmuje się, że pierwszy dzień Bożego Narodzenia to czas, który należy poświęcić rodzinie - na spotkania z przyjaciółmi przeznaczony jest dzień drugi.

Chociaż fundament religijny i ogólny kształt Świąt jest bardzo zbliżony do naszego, w świętowaniu można dopatrzeć się wielu tradycji, które nam się nawet nie śniły. I chociaż są w moim odczuciu naprawdę ciekawe, najważniejsza jest istota Bożego Narodzenia. Dlatego wszystkim obchodzącym je jutro życzę, aby były spokojne i rodzinne. I przede wszystkim zdrowe. Wszystkiego dobrego, Srećan Božić!